رەسەيدەگى ءدىن جانە ساياسات

قازىرگى پوستمودەرندىك زاماندا ءدىن مەن سەنىم ۋاقىت تىنىسىن، ءداۋىر كۆينتەسسەنسياسىن كورسەتەدى. ءداستۇرلى جانە داستۇردەن تىس دىندەر اراقاتىناسى، مازحابتىق جانە مازحابسىزدىق ،ءدىندارلىق پەن اسىرە دىنشىلدىك،تەيزم مەن اتەيزم،ەكۋمەنيزم مەن ءدىني فاناتيزم زاماننىڭ شىنايى ءمانىڭ ايقىنداۋشى ۇعىم-تۇسىنىكتەردى ايقىندايدى.قوعامنىڭ ءدىني ءومىرىن ساياسي-قۇقىقتىق رەتتەۋدىڭ جاڭا مودەلىنىڭ قالىپتاسۋىنا جاھاندانۋ ۇدەرىسىنىڭ ىقپالى بار ەكەندىگى قازىرگى وزگەرمەلى ۋاقىت كورسەتىپ وتىر.قازىرگى پوستيندۋستريالدى جانە پوستسەكۋليارلى الەمدە ءدىننىڭ مەملەكەتپەن،ەكونوميكامەن،قۇقىق،ءبىلىم بەرۋ،دەنساۋلىق ساقتاۋ،اسكەر،ب ا ق،ىشكى جانە سىرتقى ساياساتپەن قاتىناسى وزگەردى. زاماناۋي باتىس مەملەكەتتەرى نەگىزىنەن-ليبەرالدى باتىس دەموكراتياسىنىڭ مودەلىنە سۇيەنەدى.ليبەرالدى قۇندىلىقتار ەكونوميكا،ساياسات،مادەنيەت،ءبىلىم،ءدىن ياعني قوعامنىڭ بارلىق سالالارىن قامتيدى.مەملەكەت جانە ءدىن قاتىناسىنا ىقپال ەتۋشى فاكتورلار مەملەكەتتتىك قۇرىلىستىڭ تاريحي قالىپتاسۋ جانە دامۋ جولدارى مەن كەزەڭدىك ەرەكشەلىكتەرى،،قوعامنىڭ ءدىني جانە ۇلتتىق قۇرامى، ءدىننىڭ قوعام مەن ۇلت ومىرىندەگى ورنى،قوعامداعى ءدىني مادەنيەت پەن ءدىندارلىق دەڭگەيى،الەۋمەتتىك توپتاردىڭ دىنگە قاتىناسى،ءدىني مىنەز-قۇلىق جانە كورشى ەلدەردەگى مەملەكەت پەن ءدىن قاتىناسى ايقىندايدى.ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات ۇستانىمىنىڭ وتكەنگى جانە بۇگىنگى ەرەكشەلىكتەرى مەن وزگەرىستەرىن ، ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلاردىڭ مەملەكەت پەن ءدىن قاتىناسىن ىقپال-اسەرىن كەشەندى تۇردە زەرتتەگەن ءجون.زاماناۋي الەمدەگى الپاۋىت ەلدەر جانە ايماقتىق كوشباسشى ەلدەردىڭ مۇددەلەرىنەن تۋىنداعان ءدىني جوبالاردىڭ ماقساتىن ايقىنداۋ ءۇشىن ەلدەگى ءساياسي-دىني نەگىزدەگى وقيعالار مەن ءدىني احۋالداعى جاڭا ۇردىستەر كەشەندى زەردەلەنۋى قاجەت.

رف كونستيتۋسياسىنىڭ 14 بابىندا رەسەي-زايىرلى مەملەكەت، ەشبىر دىنگە مەملەكەتتىك جانە مىندەتتى مارتەبە بەرىلمەيدى دەپ كورسەتىلگەن.28 باپتا اركىمگە ار-ۇجدان جانە ءدىني سەنىم بوستاندىعى بەرىلگەن،مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق،جەكە مەنشىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا ءدىني ءىلىمدى وقىتۋعا جول بەرىلمەيدى دەپ ايقىندالعان. 1997 جىلى رەسەيدە ار-ۇجدان بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى زاڭى قابىلداندى. زاڭنىڭ كىرىسپەسىندە پراۆوسلاۆيانىڭ رەسەي تاريحى،مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىندا ايرىقشا ءرولىن مويىندايتىنى، يسلام،بۋدديزم،يۋدايزم جانە باسقا دا دىندەردى رەسەي حالىقتارىنىڭ تاريحي مۇراسىنىڭ اجىراماس بولشەگى رەتىندە قۇرمەتتەيتىندىگى اتاپ كورسەتىلگەن. XX عاسىرداعى رەسەي مەملەكەتى تاريحىندا ماڭىزدى وقيعا 1917 پاتريارحاتتىڭ قايتا قالپىنا كەلۋى بولاتىن. قازان توڭكەرىسىنەن سوڭ 1918 جىلى اقپاندا حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ شىركەۋدىڭ مەملەكەتتەن جانە مەكتەپتىڭ شىركەۋدەن ءبولىنۋى تۋرالى دەكرەتى كەڭەستىك جۇيەنىڭ مەملەكەت جانە ءدىن قاتىناسىن ايقىنداعان نەگىزگى ىرگەتاس بولدى.شىركەۋ زاڭدى تۇلعا مارتەبەسىنەن ايىرىلدى. بۇل ۇستانىمنىڭ كەيبىر بەلگىلەرى پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەردىڭ ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتىندا ىقپالىن ساقتاعان.كەڭەستىك كەزەڭدە1943 جىلى پاتريارحات ورىس پراۆوسلاۆ شىركەۋى رەسمي اتاۋىنا يە بولدى.1988 جىلى كەڭەستەر ەلىندە ەجەلگى كييەۆ ءرۋسىنىڭ شوقىنۋىنىڭ 1000 جىلدىق مەرەيتويى رەسمي اتاپ ءوتىلدى. پوستكوممۋنيستتىك رەسەيدە 1991 جىلدان وپش زاڭدى تۇلعا مارتەبەسىنە يە بولۋى بۇل رەسەيدەگى مەملەكەت جانە شىركەۋ قاتىناسىنىڭ جاڭا كەزەڭىڭ ايقىنداپ بەردى. 1990 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي وپش قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك ومىرگە ىقپالىنىڭ بىرتىندەپ كۇشەيۋى بايقالادى.رەسەي بيلىگى ورىس حالقىنىڭ ۇلتتىق ساناسىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا پراۆوسلاۆيانىڭ رۋحاني بەدەلىن ءتيىمدى قولدانۋدى كوزدەيدى جانە پراۆوسلاۆيانى رەسەي قوعامىنىڭ ساياسي جانە رۋحاني بىرلىگىنىڭ تىرەگى رەتىندە قارايدى.پراۆوسلاۆيالىق ىلىمدە ءدىني جانە زايىرلى بيلىكتىڭ سيمفونياسى تۋرالى كونسەپسيا بار.مەملەكەت شىركەۋدىڭ ىشكى ىسىنە،اسىرەسە ءدىني ءىلىم ماسەلەسىنە ارالاسپايدى،ال شىركەۋ مەملەكەتتىڭ زايىرلى ءومىرىن قاداعالامايدى.مەملەكەت پەن شىركەۋ ءوز ماقساتتارىن دەربەس ايقىندايدى،ال قاجەت بولعاندا بىر-بىرىنە كومەكتەسەدى. ماڭىزدى مەملەكەتتىك ءىس-شارالار پاتريارح جانە ءدىنباسىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن وتەدى.2018 جىلى اقپاندا رەسەي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى پاتريارح كيريللدى ينترونيزاسياسىنىڭ 9 جىلدىعىمەن قۇتتىقتاۋ بارىسىندا مەملەكەت پەن ماسكەۋ پاتريارحاتى قارىم-قاتىناسىندا سيمفونيا(گرەك.كەلىسىم،ۇندەستىك) بار دەپ اتاپ كورسەتتى.

بۇل ۇستانىم بيلىك پەن وپش اراسىنداعى ۇيلەسىمدى ارىپتەستىكتەن بايقالادى. 1993 جىلى قاسيەتتى سينود ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە دەپۋتاتتىق قىزمەتكە ۇمىتكەر رەتىندە تىركەلمەۋگە شەشىم قابىلدادى. بۇل شەشىمدى بۇزعان ءدىن قىزمەتكەرلەرى لاۋازىمى مەن ءدىني اتاعىنان ايرىلادى. سونداي-اق تمد ەلدەرىندەگى بيلىك ورگاندارىنا سايلانۋعا قاتىسپاۋ تۋرالى ايتىلادى. 1994 جىلى وپش ارحيەرەي سوبورى سينود شەشىمىن ماقۇلدادى. 2000 جىلى قىركۇيەك ايىندا وپش ارحيەرەي سوبورى وپش الەۋمەتتىك كونسەپسياسىنىڭ نەگىزدەرىن قابىلدادى. بۇل كونسەپسيادا مەملەكەت- شىركەۋ قاتىناستارى جانە زاماناۋي قوعامدىق ماڭىزدى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ءدىني ءىلىم نەگىزدەرى باياندالادى. اتاپ ايتساق، نەگىزگى بوگوسلوۆيالىق ماسەلەلەر، شىركەۋ جانە مەملەكەت، حريستياندىق ەتيكا، زايىرلى قۇقىق، شىركەۋ جانە ساياسات، ەڭبەك جانە ەڭبەك ونىمدەرى، سوعىس جانە الەم، قىلمىس جانە جازا، وتباسى، قوعامدىق ادەپ، تۇلعا جانە حالىق دەنساۋلىعى، بيوەتيكا ماسەلەلەرى، زايىرلى عىلىم، مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى، شىركەۋ جانە زايىرلى ب ا ق، حالىقارالىق قاتىناس، جاھاندانۋ جانە سەكۋلياريزم ماسەلەرى قامتىلعان. ارحيەرەي سوبورى وپش جارعىسىنا ساي 2009 جىلدان شىركەۋدىڭ ەڭ جوعارعى ورگانى بولىپ تابىلادى.ارحيەرەي سوبورى ءتورت جىل سايىن وتكىزىلەدى.2017 جىلى قاراشادا پاتريارح تيحوننىڭ ينترونيزاسياسىنىڭ 100 جىلدىعى مەن رەسەيدە پاتريارحتىقتىڭ قالپىنا كەلۋىنىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان وپش ارحيەرەي سوبورىندا ەپارحيالاردى باسقارۋ،شىركەۋ جانە مادەنيەت،اقپاراتتىق جۇمىس،وپش كانوندىق جاۋاپكەرشىلىك ەلدەرىندەگى مەملەكەت پەن ءدىن،قارجى جانە شارۋاشىلىق،ءدىني ءبىلىم مەن تاربيە،ميسسيونەرلىك مەن موناحتىق،نەكە مەن وتباسى،الەۋمەتتىك جانە قايىرىمدىلىق قىزمەت،جاستار اراسىنداعى ميسسيا،تەولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ،تاياۋ شىعىستاعى حريستيانداردىڭ قۋدالانۋى،حالىقارالىق قاتىناس ماسەلەلەرى قوزعالدى.ارحيەرەي سوبورىنا 22 ەلدەن كەلگەن 377 ءدىنباسىلار قاتىستى. ارحيەرەي سوبورى شوقىنۋ قۇپياسىنان كەيىن ۇشتەن ارتىق نەكەلەسۋگە،پراۆوسلاۆتاردىڭ پراۆوسلاۆ ەمەستەرمەن نەكەسىن قيۋعا،ءبىر جىنىستىلاردىڭ جانە گەيلەردىڭ نەكەسىنە،اسىراپ العان ۇلدارى مەن قىزدارىنا ۇيلەنۋگە تىيىم سالدى. رەسەيدىڭ زاماناۋي تاريحىندا العاش رەت مەملەكەت باسشىسى قۇتقارۋشى حريستوس عيباداتحاناسىندا بولعان ارحيەرەي سوبورىنا كەلىپ ءسوز سويلەدى. بۇرىنعى جىلدارى رەسەي باسشىسى ارحيەرەي سوبورىنىڭ قاتىسۋشىلارىمەن كرەملدە كەزدەسەتىن.رف باسشىسى بۇگىندە مەملەكەت پەن بارلىق ءداستۇرلى دىندەردىڭ ارىپتەستىگى مەن بىرىككەن جۇمىسى قاجەت ەكەندىگىن ايتا وتىرىپ،مەملەكەتتىڭ زايىرلى سيپاتىن ساقتاۋ كەرەكتىگىن ،ءبىراق زايىرلىلىقتى ءقارادۇرسىن،تۇرپايى تۇسىنۋدەن ساق بولۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتتى. «بۇگىنگى رەسەيدە جانە ماسكەۋ پاتريارحاتى جاۋاپكەرشىلىگىندەگى ەلدەر مەن ءتۇرلى قۇرلىقتاعى وتانداستارىمىزدىڭ اراسىندا وپش ايرىقشا ميسسيا اتقارۋدا.وپش حالىقتار جانە مەملەكەتتەردى پاراساتتى ءسوزى جانە ىسىمەن جاقىنداستىرۋدا جانە ميلليونداعان ورىس الەمىنىڭ بىرلىگىن نىعايتۋدا»-دەپ قوعام مەن مەملەكەت ءۇشىن ۇلتارالىق بىرلىك پەن ءدىنارالىق ۇيلەسىمنىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى[1]. 2018 جىلى رف پرەزيدەنتى «ۆالاام» دەرەكتى فيلمىنە بەرگەن سۇقباتىندا كوممۋنيستەردىڭ ۆ.لەنين مۇردەسىن قاستەرلەۋى حريستياندىقتاعى اۋليەلەردىڭ كيەلى زاتتارىن قاستەرلەۋىمەن ۇقساستىعىن جانە ءىنجىلدىڭ كوممۋنيزم قۇرلىسشىسىنىڭ مورالدىق كودەكسىمەن سايكەستىگىن اتاپ كورسەتتى.كوممۋنيزم قۇرلىسشىسىنىڭ مورالدىق كودەكسى 1961جىلى وتكەن سوكپ XXII سەزىندە قابىلدانعان بولاتىن.

رەسەي بيلىگى وپش بەدەلىن ۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن رۋحاني تۇتاستىقتى نىعايتۋمەن بىرگە، ىشكى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋدا جانە حالىقارالىق قاتىناس جۇيەسىندە ءتيىمدى پايدالانۋدى قالايدى.ورىس الەمى جوبالىق يدەياسىنىڭ ءدىني استارى بار ەكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون.وپش باسشىسى ارحيرەي سوبورىنا قاتىسۋشىلارىنا ءبىزدىڭ كۇشىمىز بىرلىكتە دەپ وي تۇيىندەدى[2].حريستيان دۇنيەسىندە ىقپالى مەن بەدەلىن نىعايتۋدى كوزدەگەن وپش ىشكى شىركەۋلىك داۋ-دامايلاردى جۇمساق جانە وڭتايلى شەشۋدى قالايدى. انتيوحيا جانە بۇكىل شىعىس پاتريارحى X يوانن سوزىندە ءبىرتۇتاس پراۆوسلاۆ شىركەۋى سيريانىڭ بىرلىگىن ساقتاۋعا جانە حريستيانداردىڭ تۋعان جەرىنە ورالۋىنا قولداعى مۇمكىندىكتەردى بارىنشا قولدانا وتىرىپ،قيراتىلعان شىركەۋلەر مەن موناستىرلاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە شاقىردى[3].

ارحيەرەي سوبورىندا ماسكەۋ پاتريارحاتى ۋكراين پراۆوسلاۆ شىركەۋىنىڭ باسشىسى ميتروپوليت ونۋفۋريي ءوتىنىشى بويىنشا مپ ۋكراين پراۆوسلاۆ شىركەۋىنىڭ دەربەس مارتەبەسى رەسمي مويىندالىپ،ۋكراين پراۆوسلاۆ شىركەۋىنىڭ باسقارۋ ورتالىعى -كييەۆ قالاسىندا بولاتىندىعى بەكىتىلدى،ال ماسكەۋ پاتريارحاتىنىڭ جارعىسىندا مپ ۋپش جەكە ءبولىم بەرىلدى.2017 جىلى 30 قاراشادا مويىندالماعان كييەۆ پاتريارحاتىنىڭ باسشىسى فيلارەت(دەنيسەنكو ) مپ باسشىسىنا جازعان حاتىندا ەكى شىركەۋ اراسىندا ەۆحاريستيالىق جانە قۇلشىلىق قاتىناستى قالپىنا كەلتىرۋگە جانە تاتۋلاسۋ مەن سۇقباتقا شاقىردى.وسى حاتقا وراي،ارحيەرەي سوبورى ارنايى كوميسسيا قۇردى.الايدا،2017 جىلى 1 جەلتوقساندا وتكەن باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىندا كييەۆ پاتريارحى فيلارەت كپ ۋپش اۆتوكەفالدىعىن ساقتايتىندىعىن جانە ماسكەۋ پاتريارحاتىنا قايتا ورالمايتىندىعىن جاريالادى.2018 جىلى قاڭتاردا كييەۆ پاتريارحى فيلارەت اپوستولدىق ەرەجەنىڭ 34 بابىنا ساي ءار حالىقتىڭ ءوز ەپيسكوپى جانە تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ اۆتوكەفالدى دەربەس شىركەۋى بولۋى ءتيىس دەپ كورسەتتى. [4]. 1997جىلى ماسكەۋ پاتريارحاتى كييەۆ ءميتروپوليتى فيلارەتكە بولىنۋشىلىك ارەكەتى ءۇشىن انافەما جاريالاپ،لاۋازىمىنان ايىرعان بولاتىن.

2017 جىلعى دەرەكتەر بويىنشا، وپش كانوندىق جاۋاپكەرشىلىك اۋماعىنداعى ەلدەردەگى عيباداتحانالار سانى-36878 ، ءدىني اكادەميالارى مەن سەميناريالارىنىڭ سانى-56.قازىرگى ۋاقىتتا وپش جىلىنا 1340 جاڭا عيباداتحانا سالادى.وپش قۇرامىندا 462 ەرلەر جانە 482 ايەلدەر موناستىرلارى جۇمىس جاسايدى.وپش ەپارحيالارىنىڭ سانى-303.وپش شتاتتىق ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانى-39414.وپش ەپيسكوپاتىن 377 ارحيەرەيلەر قۇرايدى.الىس شەت ەلدەردە وپش 900 پريحودتارى مەن موناستىرلارى جۇمىس ىستەيدى. ماسكەۋ قالاسىندا وپش قاراستى 1000 جۋىق عيباداتحانا بار . 1994 جىلى رف قارۋلى كۇشتەرى جانە وپش اراسىندا ءوزارا ءىس-قيمىل جانە ارىپتەستىك تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى.2012 جىلى العاشقى پولك ءدىن قىزمەتكەرى(كاپەللان) شتاتى پايدا بولدى.2015 جىلى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ اسكەري ۋچيليششەسىن العاشقى ءدىن قىزمەتكەرلەرى ءبىتىرىپ شىقتى. اسكەري ءدىن قىزمەتشىلەرىنىڭ مىندەتى ءدىندار جاۋىنگەرلەردىڭ ءدىني سۇرانىسىن وتەۋگە جاردەمدەسۋ. ءۇش جىل سايىن اسكەري ءدىن قىزمەتكەرلەر ءبىر ايلىق بىلىكتىلىك جەتىلدىرۋ كۋرسىنان وتەدى.رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ اسكەري ۋنيۆەرسيتەتىندە جانە بەس اسكەري وقۋ ورىندارىندا ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان بىلىكتىلىك ارتتىرۋ كۋرستارى بار.

سوسيولوگيالىق زەرتتەۋلەر دەرەگىنە سۇيەنسەك،رەسەي اسكەرى جاۋىنگەرلەرىنىڭ 71%-پراۆوسلاۆ دىنىڭە سەنەدى.

2009 جىلدان رەسەي كۇشتىك قۇرىلىمدارىندا شتاتتىق نەگىزدە 176 اسكەري ءدىن قىزمەتكەرلەرى (كاپەللاندار)،شتتاتتان تىس نەگىزدە 773 اسكەري ءدىن قىزمەتكەرلەرى جۇمىس ىستەيدى،جازاسىن وتەۋ ورىندارىندا 1019 پاستىرلار قىزمەت جاساۋدا.2013 جىلدان سينودتىڭ ميسسيونەرلىك ءبولىمى شىعىس ءسىبىر،قيىر شىعىس ەپارحيالارىنا 141 ميسسيونەر جىبەرگەن.پراۆوسلاۆ ءدىن قىزمەتكەرلەرى عارىش كەمەلەرى مەن اسكەري تەحنيكالاردى الاستاۋ جانە ماڭىزدى مەملەكەتتىك ءىس-شارالارعا باتا بەرۋدى ءداستۇرلى تۇردە جۇرگىزەدى.رەسەيدە شىركەۋلىك سانانىڭ مودەرنيزاسيالانۋى جانە پراۆوسلاۆيانىڭ زاماناۋي قوعامدىق-ساياسي ومىرگە بەلسەڭە قاتىسۋى مەملەكەت جانە شىركەۋ قاتىناسىنىڭ ناقتى جاعدايعا ساي وزگەرۋىن كورسەتەدى.2013 جىلدان وپش ءدىنباسىلارى رەسەي پارلامەنتىنىڭ قوس پالاتاسىندا روجدەستۆولىق وقۋلار اياسىندا كەزدەسۋلەر وتكىزەدى.2013 -2017 جىل ارالىعىندا وپش 35 زاڭ جوباسىنا تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەڭگىزۋدى دايارلاعان.روجدەستۆو جانە پاسحا مەرەكەلەرىنە مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋى فەدەرالدى تەلەارنالاردان كورسەتىلەدى.

2017 جىلى ناۋرىزدا رەسەي پرەزيدەنتى ورىس پراۆوسلاۆ ەسكىعۇرىپشىلدىق شىركەۋ باسشىسى ميتروپوليت كورنيلييمەن كەزدەستى.بۇل رەسمي بيلىك پەن ەسكىعۇرىپشىل شىركەۋ باسشىسىنىڭ 350 جىلدان كەيىنگى كەزدەسۋى.كەزدەسۋ بارىسىندا پروتوپوپ اۆۆاكۋمنىڭ تۋىلعانىنا 400 جىلدىق مەرەيتويلىق ءىس-شارالار دايىندىق جوباسىنا قولداۋ كورسەتىلەتىندىگى كەلىسىلدى. پروتوپوپ اۆۆاكۋمدى ەسكىعۇرىپشىلار سەنىمى ءۇشىن ازاپ شەككەن اۋليە دەپ قۇرمەتتەيدى.ەسكىعۇرىپشىلار ءوز ءىلىمىڭ اقيقات پراۆوسلاۆيا دەپ سانايدى.2017 مامىردا ەسكىعۇرىپشىلدىق شىركەۋ تاريحىندا 350 جىلدان سوڭ رەسەي باسشىسى روگوج سلوبوداسىنداعى ەسكىعۇرىپشىلداردىڭ ءدىني ورتالىعىنا كەلدى.رەسەي باسشىلىعى پراۆوسلاۆتىق داستۇرگە مەملەكەتتىلىكتىڭ تاريحي جانە رۋحاني تۇعىرى رەتىندە قارايدى.رەسەي باسشىسىنىڭ نوۆو-يەرۋساليمسكيي ،روجدەستۆو-بوگوروديچنىي جانە سرەتەن ەرلەر موناستىرلارىنىڭ حال-احۋالىمەن تانىسۋى پراۆوسلاۆتىق رۋحاني ءداستۇردىڭ ماڭىزىنا كوڭىل بولەتىندىگىن كورسەتەدى.رەسەي ەسكىعۇرىپشىلار شىركەۋى باسشىسى ميتروپوليت كورنيليي ءتۇرلى مەملەكەتتىك سالتاناتتى ءىس-شارالارعا قاتىسادى. ميتروپوليت كورنيليي رف پرەزيدەنتى جانىنداعى ءدىني بىرلەستىكتەرمەن بايلانىس بويىنشا كەڭەستىڭ مۇشەسى. رەسەي ەسكىعۇرىپشىلار شىركەۋىنىڭ تمد جانە شەت ەلدەردەگى ەسكىعۇرىپشىلدارمەن قاتىناسى ورنىعىپ ورىس قوعامىندا ەسكىعۇرىپشىلدىق قايتا جاڭعىرۋدا.بيلىك پراۆوسلاۆتىق مادەني جانە ءدىني كەڭىستىكتى ءبىرىڭعايلاندىرۋ جولىمەن بىرىكتىرۋگە نازار اۋدارۋدا.

مەملەكەت پەن ءدىن قاتىناسىنىڭ ءبىر قىرى بۇرىنعى كەڭەستىك بيلىكتىڭ تاركىلەگەن شىركەۋ مۇلىكتەرى مەن مەنشىكتەرىن قايتارۋ ماسەلەسى قوعامدىق پىكىردە ايتىس-تارتىس تۋدىرۋدا.2010جىلى قاراشادا رەسەيدە №327 «مەملەكەتتىك نەمەسە مۋنيسيپيالدى مەنشىكتەگى ءدىني باعىتتاعى مۇلىكتەردى ءدىني ۇيىمدارعا بەرۋ تۋرالى » فەدەرالدى زاڭى قابىلداندى. 2016 جىلى اقپان ايىندا سانك-پەتەربۋرگ بيلىگى وپش كەلىسىمىمەن يسااكيا مۇراجاي كەشەنىنە كىرەتىن سمولنىي جانە سامپسون سوبورلارىن وپش باسقارۋىنا بەرۋ تۋرالى شەشىمى قوعامدىق پىكىردە داۋ-داماي تۋدىردى. 2016 جىلى سانكت-پەتەربۋرگ مەرياسى يسااكيا سوبورىنا قارايتىن ءتورت وبەكتىنى وپش 49 جىلعا بەرۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلگەن بولاتىن . 2016 جىلى قاراشادا سيمفەرەپول جانە كىرىم ەپارحياسىنىڭ تاۆريالىق حەرسونەس قورىق مۇراجايىنىڭ 24 وبەكتىسىن شىركەۋگە بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشى ورىس قوعامىندا پىكىر-تالاس تۋدىرۋدا. قىرىم جانە سيمفەروپول ەپارحياسى بۇرىن ۆلاديمير ەرلەر موناستىرىنا تيەسىلى بولعان تاۆريالىق حەرسونەس قورىق مۇراجايىن وزىنە قايتارۋ تۋرالى رەسەي مۇلىك كوميتەتىنە سۇرانىس جاسادى. 2013 جىلى يۋنەسكو مادەني مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزىلگەن قورىق-مۇراجاي كەشەنى اۋماعىندا ۆلاديمير سوبورى ورنالاسقان. 2004 جىلى ماسكەۋ قالاسىنداعى رمگۋ تاريح-مۇراعات ينستيتۋتى جانە شىركەۋ اراسىندا عيمارات ءۇشىن تالاس تۋعان بولاتىن، سوت شەشىمىمەن عيمارات وپش مەنشىگىنە بەرىلدى. 2018جىلى قاڭتاردا رف قوعامدىق پالاتا مۇشەسى ماسكەۋ قالاسىنىڭ ءمۇفتيى دونداعى روستوۆ قالاسى مەن ستراۆوپول ولكەسىندە بۇرىن مەشىت بولعان عيماراتتاردى مۇسىلمان ءدىني باسقارماسىنا قايتارۋدى سۇرادى.

بۇگىندە رەسەيدىڭ 40-قا جۋىق ءبىلىم بەرۋ ورىندارى مەن عىلىمي ورتالىقتارىندا ءدىنتانۋ بولىمدەرى جۇمىس جاسايدى. 1996 جىلى ممۋ-دە ءدىنتانۋ ماماندىعى اشىلدى. 2006 جىلى رەسەيدە ءدىنتانۋ وقىتۋشىلارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلدى. 2001 جىلى ماسكەۋ مەملەكەتتىك جول قاتىناسى ۋنيۆەرسيتەتىندە تەولوگيا كافەدراسى اشىلدى. 2010 جىلى ماسكەۋ ينجەنەر-فيزيكا ينستيتۋتىندا قۇداي انا سمولەنسك يكوناسى قۇرمەتىنە عيباداتحانا اشىلدى.وقۋ ورنى اۋماعىندا پراۆوسلاۆ ايقىشى ورناتىلعان.2012 جىلى ماسكەۋ ينجەنەر-فيزيكا ينستيتۋتىندا (يادورلىق ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى) تەولوگيا كافەدراسى اشىلدى. رەسەيدە مەكتەپتەرگە پراۆوسلاۆ مادەنيەتى نەگىزدەرىن مىندەتتى ءپان رەتىندە ەنگىزۋ تۋرالى ءجيى ايتىلۋدا.رەسەي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ كلەريكاليزاسيالانۋى بولاشاقتا قوعامنىڭ كلەريكاليزاسيالانۋى الىپ كەلۋى مۇمكىن دەگەن پىكىرلەر بار.2012 جىلدىڭ سوڭىندا رف ءبىلىم تۋرالى زاڭىندا ءدىني ۇيىمدار جانە مەملەكەتتىك مەكتەپتەر ارىپتەستىگى تۋرالى باپ بار. كافەدرا وقىتۋشىلارى «حريستياندىق وي تاريحى» ءپانىڭ جۇرگىزەدى.2015 جىلى جوعارى اتتەستاسيالىق كوميسسيا شەشىمىمەن تەولوگيا ماماندىعى عىلىمي ماماندىق رەتىندە مويىندالدى.رف جاك شەشىمى عىلىمي قوعامداستىق اراسىندا ءتۇرلى پىكىرلەر تۋدىردى.زيالى قاۋىمداستىق بۇل قوعامنىڭ كلەريكاليزاسيالانۋىنا جاسالعان قادام جانە شىركەۋدىڭ زايىرلى ينستيتۋتتارعا شابۋىلى دەپ قابىلدادى.2017جىلى زاماناۋي رەسەي تاريحىندا العاشقى تەولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسى بەرىلدى.جالپى شىركەۋلىك كانديداتتىق كەڭەستە كانديداتتىق ديسسەرتاسيالار،ال جالپى شىركەۋلىك دوكتورلىق كەڭەستە دوكتورلىق ديسسەرتاسيالار قورعالادى.2017 جىلى ماسكەۋ پاتريارحاتى كانوندىق جاۋاپكەرشىلىك اۋماعىنداعى ەلدەردىڭ (بەلارۋس،ۋكراينا،قازاقستان،قىرعىزستان،وزبەكستان، لاتۆيا) ءدىني وقۋ ورىندارىنا ارنالعان ءبىرىڭعاي ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ العىشارتتارى جانە وقىتۋ ادىستەمەسى تۋرالى كونفەرەنسيا ۇيىمداستىردى.رەسەيدىڭ 37 مەملەكەتتىك جانە 10 مەملەكەتتىك ەمەس وقۋ ورىندارىنىڭ تەولوگتار دايىنداۋعا ليسەنزياسى بار. 2010 جىلدان رەسەي مەكتەپتەرىندە ءدىني مادەنيەت نەگىزدەرى پاندەرىن وقىتۋ اپروباسيادان ءوتتى.2012 1 قىركۇيەكتەن باستاپ جالپى مەكتەپتەردە ءدىني مادەنيەت نەگىزدەرى پاندەرىنە جىلىنا 34 ساعات بولىنگەن.بۇل باعدارلامادا پراۆوسلاۆ مادەنيەتىنىڭ ورىس تاريحى مەن رۋحاني ومىرىندەگى ورنى مەن ءرولى ايقىندالعان. رەسەيدە مەملەكەتتىڭ زايىرلى سيپاتى مەن زايىرلى نەگىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ساقتاۋ ماقساتىندا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا ءدىني رامىزدەر مەن ءدىني كيىم ۇلگىسىنە رۇقسات بەرىلمەيدى. ن.ي. پيروگوۆ اتىنداعى رەسەي ۇلتتىق زەرتتەۋ مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتى رەكتورىنىڭ بۇيرىعىمەن 2014 جىلى ءدىني كيىم كيۋگە تىيىم سالىندى. ي.م. سەچەنوۆ اتىنداعى مممۋ ءبىلىم تۋرالى زاڭعا سۇيەنە وتىرىپ، جوو اۋماعىندا ءدىني عيبادات جانە ءدىني قىزمەتكە تىيىم سالعان. 2018 جىلى ناۋرىز ايىندا بولعان جوعارى شىركەۋ كەڭەسىندە پاتريارح كيريلل ءدىن قىزمەتكەرلەرىن جوعارى وقۋ ورىندارىندا بەلسەندى قىزمەت جاساۋعا شاقىردى. ستۋدەنتتەرمەن جۇمىس جاسايتىن جوعارى زايىرلى ءبىلىمى بار پراۆوسلاۆ ءدىن قىزمەتكەرلەرى ىرىكتەلىنەتىن بولدى.وپش ۇستانىمى بويىنشا ۋنيۆەرسيتەتتىك ءدىن قىزمەتكەرى حريستياندىق پەن عىلىمنىڭ تاريحي بايلانىسىڭ كورسەتەدى.

سوڭعى جىلدارى رەسەيدە ءدىني ينستيتۋتتاردىڭ قوعامدىق ومىردەگى ورنى مەن ءرولى وسۋدە.ساياسي قايراتكەرلەر مەن ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ كينو جانە تەاتر ونەرى تۋىندىلارىن سىنعا الۋى ءجيى كورىنىس بەرۋدە. نوۆوسيبير جانە بەرد ءميتروپوليتى پ. چايكوۆسكييدىڭ «ششەلكۋنچيك» بالەتىن وككۋلتتىك قويىلىم دەپ سىنادى. 2015 ج. اتالمىش ميتروپوليت ريحارد ۆاگنەردىڭ «تانگەيزەر» وپەراسى نوۆوسيبير وپەرا جانە بالەت تەاترىنا قويىلىمى ءۇشىن پروكۋراتۋراعا شاعىمدانعان بولاتىن. «تانگەيزەر» وپەراسى ءدىندارلاردىڭ سەزىمى قورلادى دەپ ايىپتالدى.كورسەتىلىمى 2016 جىلى 26 قازانعا بەكىتىلگەن «ماتيلدا» كوركەم ءفيلمىن وپش كۋبان ميتروپولياسى ءدىندارلار ءۇشىن زياندى دەپ تاپتى. سرەتەن موناستىرىنىڭ باسشىسى،مادەنيەت بويىنشا پاتريارح كەڭەسىنىڭ باسشىسى ەپيسكوپ تيحون ەگوريەۆسكيي «ماتيلدا» كوركەم ءفيلمى تاريحي شىندىققا سايكەس كەلمەيدى دەپ سىنادى،ءبىراق وپش فيلمگە تىيىم سالۋعا نيەتتى ەمەس دەگەن بولاتىن. فيلم توڭىرەگىندەگى شۋدى «سارسكيي كرەست» قوعامدىق قوزعالىسى دا كوتەردى. «سارسكيي كرەست» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى پراۆوسلاۆ ءدىندارلاردى ءار جەكسەنبىلىك قۇلشىلىقتا «ماتيلدا» فيلمىنە تىيىم سالۋ ءۇشىن دۇعا جاساۋعا شاقىردى.رف ادىلەت مينيسترلىگىندە تىركەلمەگەن «قاسيەتتى رۋس-حريستياندىق مەملەكەتى» ۇيىمى بۇل فيلمگە قاتىستى قارسىلىق كورسەتتى. «قاسيەتى رۋس-حريستياندىق مەملەكەتى» ۇيىمى كينوتەاتر ديرەكتورلارىنا « ماتيلدا» ءفيلمىنىڭ پروكاتىنان باس تارتۋعا شاقىرعان تالاپتار قويدى. «سوروك سوروكوۆ» قوزعالىسى دا فيلمگە قارسىلىعىن كورسەتتى.فيلمدە II نيكولاي مەن بالەرينا ماتيلدا كشەسينسكايا اراسىنداعى قارىم- قاتىناس باياندالادى.رەسەيدىڭ سوڭعى پاتشاسى II نيكولايدى 1981 جىلى شەت ەلدەگى وپش،ال 2000 جىلى وپش اۋليەلەر قاتارىنا قوسقان بولاتىن.رەسەي كينو ساراپشىلارى جانە قۇقىق قورعاۋ سالاسىنىڭ ماماندارى اتالمىش فيلمنەن ءدىندارلار سەزىمىن قورلايتىن كورىنىس تاپقان جوق.فيلم توڭىرەگىندەگى داۋ-داماي رەسەي قوعامىندا ءدىني سانانىڭ وسكەندىگىن انىق بايقاتادى.كينو جانە ونەر،ادەبيەت تۋىندىلارىنا ءدىني نەگىزدە سەنزۋرا قويۋ ارەكەتتەرى پوستسەكۋليارلى الەمدەگى دەسەكۋلياريزاسيا كورىنىسى بولىپ تابىلادى.2017 جىلى ەكاتەرينبۋرگ عيباداتحاناسىندا پوكەمون ىزدەۋشى بلوگەر رف قك148 جانە 282(«ءدىندارلاردىڭ سەزىمىن قورلاۋ» )باپتارى بويىنشا ايىپتالىپ ءۇش جىلعا شارتتى تۇردە سوتتالدى. «پراۆوسلاۆ زاڭ ورتالىعى» قوعامدىق ۇيىمى اتەيستتەر مەن بلوگەرلەردى دىنگە سىني كوزقاراستارى ءۇشىن قۋدالايدى. 2011 جىلى قابىلدانعان «شىركەۋگە قاتىستى قورلاۋ جانە جالا جابۋ» قۇجاتىنا سايكەس شىركەۋ مەن ءدىن قىزمەتكەرلەرىن ءاجۋالاۋ جانە قالجىڭداۋ،جالعان اقپارات تاراتۋ جالا رەتىندە قاراستىرلادى.2012 جىلى اقپاندا ماسكەۋ قالاسىندا قۇتقارۋشى حريستوس شىركەۋىندە فەمينيستىك «Pussy Riot» توبى پانك-دۇعا اكسياسىن وتكىزگەن بولاتىن.توپتىڭ ەكى مۇشەسى ءدىندارلاردىڭ سەزىمىن قورلادى دەپ ايىپتالىپ ءتۇرلى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.وسى وقيعادان كەيىن رف قىلمىستىق كودەكسىنە ءدىندارلار سەزىمىن قورلاۋ بابى ەنگىزىلدى جانە 2013 جىلى ماۋسىمدا رەسەيدە «ءدىندارلاردىڭ ءدىني سەزىمىن قورعاۋ تۋرالى» فەدەرالدى زاڭ قابىلداندى.

رەسەيدە ورىس پراۆوسلاۆ شىركەۋىنىڭ نەگىزگى قوعامدىق ۇيىمى-دۇنيەجۇزىلىك ورىس حالىق سوبورى جۇمىس جاسايدى.

2012 جىلى قۇرىلعان «بوجيا ۆوليا» پراۆوسلاۆتىق قوعامدىق قوزعالىسى رەسەي قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە پراۆوسلاۆتىق قۇندىلىقتاردى تاراتۋ جانە قورعاۋ ماقساتىن كوزدەيدى.بۇل قوزعالىس سەكتانتتىق ۇستانىم مەن وككۋلتيزمگە،ساتانيزمگە قارسى كۇرەسەدى.قوزعالىستىڭ بەلسەندى مۇشەلەرىنىڭ ورتا جاسى 20-30 قۇرايدى. سونىمەن قاتار،رەسەيدە ءتۇرلى وككۋلتىك-ماگيالىق جانە پۇتقا تابىنۋشىلىق ءدىني قاۋىمدار بار.رەسەيدە كونە سلاۆيانداردىڭ تابيعي سەنىمىن قايتا جاڭعىرتۋدى كوزدەيتىن اتا-بابا كۋلتى «سلاۆيا» قاۋىمى جۇمىس جاسايدى. چەليابى وبلىسىندا دۋحوۆنو-رودوۆوي دەرجاۆا رۋس ءدىني قاۋىمى رود جانە لادا سلاۆيان قۇدايلارىنا عيبادات جاساپ، ءو ءارپىن قاستەرلەيدى.قاۋىمنىڭ ءىلىمى بويىنشا ءو ءارپى عارىش پەن عالامنىڭ تىلسىم سىرىمەن قاتىناس جاساۋ ارناسى بولىپ تابىلادى. 2014 جىلى پسيەۆدوپراۆوسلاۆيالىق بوگ-كۋزيا (باسشىسى ا.پوپوۆ) دەسترۋكتيۆتىك سەكتاسى ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.قارجىلىق پيراميدا ۇلگىسىندە قۇرىلعان سەكتا ماسكەۋ قالاسىندا 1990-2000 جىلدارى ارەكەت جاساعان.2017 جىلى جەلتوقساندا ا.پوپوۆقا قاتىستى سوت پروسەسى باستالدى.

2017 جىلى ساۋىردە رف جوعارى سوتىنىڭ شەشىمىمەن يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ 395 بولىمشەلەرىنىڭ قىزمەتىنە تىيىم سالدى يەگوۆا كۋاگەرلەرى ەكسترەميزم تۋرالى زاڭدى بۇزدى دەپ ايىپتالىپ،رف ادىلەت مينيسترلىگى يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ باس ۇيىمىن ەكسترەميستىك ۇيىمدار تىزىمىنە ەنگىزدى. يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ مۇلىكتەرى مەملەكەت پايداسىنا تاركىلەندى.

رەسەي فەدەرالدى مەديا كەڭىستىگىندە وپش بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە. وپش جەتەكشىلەرىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە پاراقشالارى بار. قازىرگى كەزدە رەسەيدە پراۆوسلاۆتىق عالامتور جەلىسى «ەليسى» جۇمىس جاسايدى . رەسەيدە پراۆوسلاۆتىق «سويۋز»، «سپاس»، «رادونەج»، «رادوست مويا» تەلەارنالارى مەن «مۋزسويۋز» پراۆوسلاۆيالىق مۋزىكالىق تەلەارانالارى جۇمىس جاساۋدا.سونىمەن بىرگە،پراۆوسلاۆتىق اقپاراتتىق- اناليتيكالىق «سارگراد» تەلەكانالى اشىلدى.«ۆەرا» راديوسى جۇمىس ىستەيدى. وپش قارجى-شارۋاشىلىق قىزمەتى تۋرالى ايتار بولساق،وپش ماسكەۋ پاتريارحاتى «پەرەسۆەت» بانكى اكسياسىنىڭ 49 % يە.2016 قازاندا رەسەي ورتالىق بانكى پەرەسۆەت بانكىسىن ۋاقىتشا باسقارۋدى قولعا الدى.بانك جۇمىسىن ساۋىقتىرۋ ءىس-شاراسىنا 70 كرەديتور قاتىسپاقشى.اتاپ ايتساق،روسسەلحوزبانك، سوۆكومبانك، «وتكرىتيە» بانكى، سۆياز-بانك، بينبانك جانە «زەنيت» بانكى جانە «ينتەر راو» مەن «رۋسگيدرو كومپانياسى»قاتىسۋعا نيەتتى. سوڭعى جىلدارى رەسەي بيلىگى پراۆوسلاۆتىق ءدىني قۇندىلىقتار مەن ەسكەرتكىشتەرگە ەرەكشە ءمان بەرە باستادى.

وپش جانە بيلىك ورىندارىنىڭ قولداۋىمەن ماريا انا بەلبەۋى،كورىپكەلدەر سىيى،جەڭىمپاز گەورگيي ءدىني جادىگەرلەرى گرەكياداعى افون موناستىرىنان رەسەيدىڭ ءىرى قالالارى مەن تمد ءبىرقاتار ەلدەرىنە جەتكىزىلدى. 2017 جىلى مامىردا ماسكەۋگە يتاليانىڭ باري قالاسىنان اۋليە نيكولاي ميرليكييسكيي كيەلى زاتى جەتكىزىلدى.بۇل كيەلى زاتقا ميلليوننان اسا ادام زيارات جاساعان.قوعامنىڭ رۋحاني ومىرىندە ءدىني مادەنيەت پەن داستۇرگە مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلۋى ناقتى بايقالادى.1992 جىلدان قۇددىستان (يەرۋساليم) قاسيەتتى وتتى الىپ كەلۋ ءداستۇرى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلەدى. قاسيەتتى وتتى جەتكىزۋدى اندرەي پەرۆوزۆاننىي قورى ۇيىمداستىرادى.جاھاندانۋ ۇدەرىسىندەگى حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىندە ءدىني ديپلوماتيانىڭ ءرولى وسۋدە. الپاۋىت ەلدەردىڭ سىرتقى ساياساتىندا جانە حالىقارالىق قاتىناستاردا دىندەر مەن ءدىن قايراتكەرلەرىنىڭ وزىندىك ورنى بار.

1993 جىلى گرەكيانىڭ حالكيديكي قالاسىندا پراۆوسلاۆيا پارلامەنتارالىق اسسامبلەياسى قۇرىلدى.ۇيىمنىڭ جوعارى ورگانى باس اسسامبلەيا.ۇيىم مۇشەلەرى-البانيا، ارمەنيا، بەلورۋسسيا، بولگاريا، بوسنيا جانە گەرسەگوۆينا، گرەكيا، گرۋزيا، قازاقستان، كيپر، يوردانيا، كونگو، لاتۆيا، ليۆان، ليتۆا، مولداۆيا، موزامبيك، پالەستينا، پولشا، روسسيا، رۋمىنيا، سەربيا، سيريا، سۋدان، ۋكراينا، حورۆاتيا، چەرنوگوريا، ەستونيا، ال اۆستراليا، ارگەنتينا، ۋگاندا، ەفيوپيا، چيلي، اقش جانە كانادا باقىلاۋشى ەلدەر قاتارىندا. ۇيىم جۇمىسىنىڭ باعىتى-پراۆوسلاۆيالىق مادەني مۇرانى دامىتۋ جولىندا ساياسي،ءدىني جانە عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ بايلانىسىنا سەپتىگىن تيگىزۋ جانە شىعىس ەۋروپانى بىرىكتىرۋشى رۋحاني كۇش پراۆوسلاۆيالىق مادەنيەتى قولداۋ.

XXI عاسىردا وپش تاريحىنداعى ماڭىزدى وقيعا ساياسي –الەۋمەتتىك سەبەپتەر سالدارىنان قۇرىلعان شەت ەلدەگى وپش جانە ماسكەۋ پاتريارحاتى اراسىندا كانوندىق كەلىسىمگە كەلۋى. 2007 جىلى مامىر ايىندا ماسكەۋدەگى قۇتقارۋشى حريستوس شىركەۋىندە ماسكەۋ پاتريارحى ءىى الەكسيي جانە شەت ەلدەگى وپش باسشىسى ميتروپوليت لاۆر كانوندىق قاتىناس اكتىسىنە قول قويدى. شەت ەلدەگى وپش ءوزىن-وزى باسقارۋ قۇقىعىنا يە مپ وپش باعىنىشتى قۇرىلىم.پوستكەڭەستىك ەلدەر كەڭىستىگىندەگى وپش قىزمەتىن سارالايتىن بولساق. وپش 1990 جىلى قاڭتاردا وپش ارحيەرەي سوبورى ۋكراين جانە بەلورۋس ەكزارحاتتارىنا كەڭ اۆتونوميا بەرۋگە شەشىم قابىلدادى. ۋكراينا پش جانە بەلورۋس پش اتاۋىنا يە بولۋعا،جەكە جارعى جاساۋعا جانە سينود قۇرۋعا ، ءوز اۋماقتارىنداعى ەپارحيالارعا سوت ءىسى، زاڭ شىعارۋ، اتقارۋ بيلىكتەرىنە وكىلدىكتەر بەرىلدى. 1991 جىلى ۋكراينا تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان سوڭ ،تاۋەلسىز ەلگە دەربەس شىركەۋ قاعيداسىن ۇسىنعان ميتروپوليت فيلارەتتىڭ باستاماسىنا ۋكراينا بيلىگى قولداۋ كورسەتتى.1992-1993 جىلدارى الەمدىك پراۆوسلاۆيا تاراپىنان مويىندالماعان كييەۆ پاتريارحاتىنىڭ ۋكراين پراۆوسلاۆ شىركەۋى قۇرىلدى.

2009 ماسكەۋ جانە رەسەي پاتريارحى بولىپ سمولەنسك جانە كالينينگراد ءميتروپوليتى( گۋنديايەۆ ۆ .م.) كيريلل سايلاندى.ونىڭ باسشىلىعىمەن ماسكەۋ پاتريارحاتى سىرتقى شىركەۋلىك جانە حالىقارالىق قاتىناستارعا ءمان بەرە باستادى. وپش باسشىسىنىڭ ءىرى الەۋمەتتىك جەلىدە رەسمي اككاۋنتتارى بار. وپش باسشىسى ءدىنباسىلارى مەن شىركەۋ قىزمەتكەرلەرىن كوممۋنيكاسيانىڭ زاماناۋي ادىستەرىن بەلسەندى يگەرۋگە شاقىرۋدا. 2017 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە وتكەن پارلامەنتارالىق وداقتىڭ 137 اسسامبلەياسىندا ماسكەۋ جانە بۇكىل رەسەي پاتريارحى كيريلل «رەسەيدىڭ ءداستۇرلى دىندەرى –پراۆوسلاۆيا،يسلام ،يۋدايزم جانە بۋدديزم وكىلدەرىن بىرىكتىرۋشى رەسەيدىڭ ءدىنارالىق كەڭەسى قوعام جانە مەملەكەتتىڭ ۇيلەسىمدى دامۋىنىڭ ورتاق ادامگەرشىلىك نەگىزىن ۇستانادى.ءبىز باۋىرمالدىق ىنتىماقتاستىق جولىن ۇستانامىز»- دەپ قوعام ءۇشىن تۇسىنىستىك پەن ارىپتەستىكتىڭ ماڭىزىن اتاپ كورسەتتى[5].

جاھاندانۋ جاعدايىندا وپش سىرتقى شىركەۋلىك بايلانىس جانە حالىقارالىق قاتىناسقا دەن قويا باستادى.ورىس الەمى يدەياسىنىڭ نەگىزگى تۇعىرى ءتىل،ءدىن جانە سىرتتاعى دىندەستەر تاعدىرى شىركەۋدىڭ نازارىندا.2011 جىلى ورتا ازيا ميتروپوليالىق وكرۋگى قۇرىلدى. رەسەيدىڭ قوعامدىق-ساياسي جانە مادەني كەڭىستىگىندە 1997 جىلى رەسەي پراۆوسلاۆ ازاماتتار وداعى ،2009 جىلى رەسەيدە پراۆوسلاۆ ايەلدەر وداعى قۇرىلدى.2015 جىلى قاڭتاردا بۇكىل رەسەي جانە ماسكەۋ پاتريارحى كيريلل مەملەكەتتىك دۋمادا ءسوز سويلەدى. 2016 جىلى اقپاندا پاتريارح كيريلل انتاركتيدا بەللينسگاۋزەن ستانسياسىنداعى عيباداتحانادا قۇلشىلىق ءراسىمىن جۇرگىزدى.2017 جىلى مامىردا قىرعىزستانعا رەسمي ساپارمەن باردى،ال قىركۇيەكتە رەسمي ساپارمەن وزبەكستاندا بولىپ،تاشكەنت ەپارحياسىنىڭ 145 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شاراعا قاتىستى.ول ايماقتاعى مۇسىلماندار مەن پراۆوسلاۆتار اراسىنداعى دوستىق پەن تۇسىنىستىكتىڭ بەرىكتىگىن اتاپ كورسەتتى. وپش ءوزىنىڭ كانوندىق جاۋاپكەرشىلىك اۋماعىندا ءداستۇرلى ءدىني سانا مەن پراۆوسلاۆتىق مادەنيەتتى ساقتاۋعا كوڭىل قويۋدا.

2016 جىلى اقپاندا گاۆانا قالاسىندا ماسكەۋ جانە بۇكىل رەسەي پاتريارحى كيريلل جانە ريم پاپاسى فرانسيسك اراسىندا مىڭ جىلدان كەيىنگى تاريحي كەزدەسۋى ەكى شىركەۋ باسشىلارىنىڭ لاتىن امەريكاسىنا جاساعان پاستىرلىق ساپارىنا تۇسپا-تۇس كەلدى. قازىرگى حريستياندىق مادەنيەتتى ۇستاناتىن ەلدەر ورتاق حريستياندىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە بىرىگۋگە نازار اۋدارا باستادى. باتىس الەمىنىڭ ساياسي جانە ءدىني قايراتكەرلەرى حريستيان مادەنيەتىنىڭ تاريحي ءتۇپ-تامىرى مەن قۇندىلىقتارى وسى سەنىمدى ۇستاناتىن الەم حالىقتارى ءۇشىن ورتاق رۋحاني مۇرا ەكەندىگىن العا تارتۋدا. 2016 جىلى گرەكيادا وتكەن بۇكىل پراۆوسلاۆتىق سوبورعا ورىس پراۆوسلاۆ شىركەۋى،گرۋزين پراۆوسلاۆ شىركەۋ،انتيوحيا(سيريا) پراۆوسلاۆ شىركەۋى،بولگاريا پراۆوسلاۆ شىركەۋى قاتىسپادى. زاماناۋي پراۆوسلاۆيادا كونستانتينوپول پاتريارحى ءبىرىنشى بولۋ تەزيسىن( Primus inter pares) ۇستانۋعا ۇمتىلۋدا.وسى ۇستانىمنىڭ ناتيجەسىندە بارلىق پراۆوسلاۆتىق شىركەۋلەردىڭ تولىق قاتىسۋىمەن سوبور وتپەۋدە. 2017 جىلى قانتاردا وپش وكىلدەرى پاريجدە وتكەن V پراۆوسلاۆ-كاتوليك فورۋمىنا قاتىسىپ تاياۋ شىعىستاعى تەرروريزم ماسەلەسىن تالقىلادى.2017 جىلى مامىردا ۆاشينگتوندا 136 ەلدەن 600 دەلەگات قاتىسقان دۇنيەجۇزىلىك سامميتتە قازىرگى تاڭدا قۋعىنداۋعا ۇشىراعان حريستيانداردى قورعاۋدىڭ جولدارى قارالدى.2017 جىلى قاراشادا وپش باسشىسى انگليكان شىركەۋىنىڭ باسشىسى كەنتەربەريي ەپيسكوپى دجاستين ۋەلبيمەن كەزدەسۋىندە اۋليە اندرەي عيباداتحاناسىن انگليكان شىركەۋىنە 49 جىلعا پايدالانۋعا بەرۋگە كەلىستى.

زاماناۋي رەسەيدە مەملەكەت پەن ءدىن قاتىناسى زايىرلى نەگىزدە جۇزەگە اسۋدا.رەسەيدە ءدىندارلىق پەن ءدىني قۇندىلىقتار مورالدىق قاعيدانى ساقتاۋ جانە داستۇرگە دەگەن قۇشتارلىقتى كورسەتەدى. «بۇگىنگى رەسەيدە پاتريارح پەن پرەزيدەنت،جوعارى شىركەۋلىك بيلىك پەن ءتيىستى مينيسترلىكتەر اراسىندا سۇقبات ورىنققان.تىكەلەي سۇقبات ناتيجەسىندە شىركەۋ ەل مەن حالىق ومىرىندەگى وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى ءوز تۇسىنىگىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، قوعامدىق مورال،الەۋمەتتىك ءومىر،ەكولوگيالىق ماسەلەلەر،ىشكى جانە سىرتقى ساياسات ماسەلەلەرىنىڭ ادامگەرشىلىك ولشەمى سىندى تاقىرىپتارعا نازار اۋدارادى» [6] رەسەي قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى شىركەۋدىڭ قىزمەتى قوعام مەن مەملەكەت مۇددەسىنە، ءدىننىڭ تۇراقتىلىق پەن كەلىسىم مۇراتىنا باعىتتالاتىندىعى ،سونداي-اق،ورىس الەمى يدەياسىنىڭ رۋحاني تۇعىرى جانە حالىقتى ۇيىستىرۋشى ماقساتتارىندا قولدانىلاتىنى بايقالادى. پراۆوسلاۆ ءدىن قىزمەتكەرلەرى عارىش كەمەلەرى مەن اسكەري تەحنيكالاردى الاستاۋ جانە ماڭىزدى مەملەكەتتىك ءىس-شارالارعا باتا بەرۋدى ءداستۇرلى تۇردە جۇرگىزەدى.رەسەيدە شىركەۋلىك سانانىڭ مودەرنيزاسيالانۋى جانە شىركەۋدىڭ زاماناۋي قوعامدىق-ساياسي ومىرگە بەلسەڭە قاتىسۋى مەملەكەت-دىن قاتىناسىنىڭ جاڭا مودەلىنىڭ قالىپتاسۋىن كورسەتەدى.

ادەبيەتتەر